Steeds minder persoonlijke faillissementen

Problematische en consumptieve schulden op laagste punt in jaren

Sommige mensen vormen een éénpersoonshuishouden, anderen zijn met zijn zessen. Sommige huishoudens hebben een inkomen uit beleggingsresultaten, anderen uit een dienstverband of uitkering. Maar één ding geldt voor iedereen: alle 17.564.805 inwoners van Nederland zijn op de één of andere manier onderdeel van een huishouden. Toch wordt de vraag “hoe gaat het met huishoudens?” niet beantwoord door te kijken naar de belangrijksteeconomische indicator: het bbp. Economische indicatoren als de loongroei en de werkloosheid zijn het best berekenbare alternatief en volgen op het bbp. Nadat de coronacrisis in 2020 zichtbaar was in het bbp, was de loongroei het laagst in 2021. We verwachten dat de werkloosheid piekt in het derde kwartaal van volgend jaar: zo’n 3,9% van de beroepsbevolking.

Toch is het punt waarop het inkomen van veel huishoudens stagneert, of het punt waarop veel huishoudens hun belangrijkste inkomstenbron verliezen, niet het punt waarop de problemen het grootst zijn. Schuldenproblematiek heeft de kenmerken van een veenbrand. Iemand die door de economische crisis van 2020 werkloos wordt in 2022, kan bijvoorbeeld pas in 2025 problematische schulden opbouwen. Een belangrijke remmende factor hierin is de WW, waardoor veel middeninkomens niet meteen in de schulden belanden zodra ze werkloos worden. Bovendien valt een korte betalingsachterstand nog niet onder de definitie van ‘problematische schulden’.

Zoals de coronacrisis nog niet goed zichtbaar is in de schuldenproblematiek van huishoudens, zijn de goede jaren vóór de coronacrisis (stijgende loongroei en dalende werkloosheid) nu nog altijd zichtbaar in de afnemende schuldenproblematiek van huishoudens. Het percentage huishoudens met problematische schulden daalt. Dit geldt ook voor consumptieve kredieten, zoals postorderkredieten en roodstandfaciliteiten. Wij verwachten dat het percentage huishoudens met problematische schulden en consumptieve schulden pas na 2022 weer substantieel gaat toenemen.

Dit geldt ook voor persoonlijke faillissementen

Na het opbouwen van meerdere problematische schulden kan de rechtbank natuurlijke personen failliet verklaren. Zij kunnen hier zelf om verzoeken, of schuldeisers kunnen dit doen, met als voorwaarde dat het om twee of meer schulden gaat bij verschillende schuldeisers. Wie failliet is verklaard mag daarna niet meer zelf beslissen over zijn of haar geld en bezittingen: daarvoor wordt een curator benoemd. Al dan niet via de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP) wordt een deel van de schulden afgelost en de rest kwijtgescholden. Het aantal uitgesproken faillissementen van natuurlijke personen laat een duidelijke daling zien sinds de coronacrisis. Waren dit er nog 296 in het eerste kwartaal van 2020; in het vierde kwartaal van 2021 zijn dit er waarschijnlijk nog maar zo’n 114. De Raad voor de rechtspraak publiceert de faillissementen tot en met de maand september van dit jaar. De cijfers van oktober hebben we geraamd door geanonimiseerde en geaggregeerde bankdata te gebruiken om een aanname te doen over geheel Nederland. November en daarna zijn geraamd door op basis van onze prognose van problematische schulden een aanname te doen over het aantal persoonlijke faillissementen. Een interessante onderverdeling daarbij zijn natuurlijke personen mét en zonder eenmanszaak. Bij failliete natuurlijke personen met eenmanszaak is weliswaar iemand in een huishouden persoonlijk aansprakelijk, maar kunnen ondernemingsactiviteiten de oorzaak van de schulden zijn. De oorzaak kan ook in een persoonlijk bestedingspatroon zitten, of in iets anders dat niet aan de onderneming gerelateerd is. Gelet op het grote gedeelte van werkende armen dat zelfstandige is, zal het ook vaak een combinatie zijn van een laag inkomen uit ondernemingsactiviteiten en daardoor moeite hebben met persoonlijke uitgaven. Het is daarom de vraag of de faillissementen van eenmanszaken gaan oplopen zodra de (overige) bedrijfsfaillissementen gaan oplopen, of gelijk blijft opgaan met de faillissementen van natuurlijke personen zonder eenmanszaak. Onze prognose is dat de bedrijfsfaillissementen dit kwartaal al oplopen, terwijl de faillissementen van natuurlijke personen zonder eenmanszaak pas na 2022 oplopen.

De belangrijkste oorzaak – werkloosheid – blijft afnemen

Werkloosheid is de belangrijkste oorzaak is van problematische schulden en faillissementen, maar er zijn meer oorzaken. Zo kan een periode van loonstagnatie voorafgaan aan een periode met veel schulden en faillissementen. Bovendien kan beleid bijdragen aan meer of minder faillissementen: hoe beter het voortraject van signalering en betalingsregelingen, hoe minder faillissementen uitgesproken hoeven te worden. Toch gaat een toename in de werkloosheid vaak samen met een toename in het aantal faillissementen. Omdat in de faillissementen van natuurlijke personen ook mensen met een eenmanszaak zitten, liep dit cijfer de afgelopen jaren niet veel achter op de werkloosheid (zoals wel het geval is met problematische schulden). Werknemers en uitkeringsgerechtigden gaan pas laat in de conjunctuur failliet, zzp’ers vroeg. Als dat de komende jaren ook zo is, is de door ons verwachte toename van de werkloosheid in 2022 reden om ook een toename in de faillissementen van natuurlijke personen te verwachten in 2022 en 2023.