Spotlight - Duitse verkiezingen - 'Grote coalitie' meest waarschijnlijke uitkomst

Deze Spotlight is een samenvatting van onze volledige vooruitblik op de Duitse verkiezingen, die je hier kunt vinden.

De Duitse verkiezingen zijn vervroegd van september 2025 naar februari dit jaar. De verschuiving komt door de val van de regering in november, nadat bondskanselier Olaf Scholz zijn minister van Financiën Christian Lindner had ontslagen. SPD-er Scholz beschuldigde FDP-er Lindner van verraad en suggereerde dat hij opzettelijk de val van de regering had nagestreefd. Een belangrijk twistpunt was de overheidsfinanciën en de vraag of de regering zich aan de zogenaamde Schuldbremse moest houden, die begrotingsdiscipline wettelijk afdwingt. FDP wilde deze behouden, terwijl SPD en de Groenen wilden versoepelen vanwege hogere defensie-uitgaven, Oekraïne-steun en modernisering van de economie.

De verkiezingen vinden plaats tegen de achtergrond van een zwakke economie, die al twee jaar is gekrompen en geconfronteerd wordt met stijgende werkloosheid. De dreiging van hogere Amerikaanse invoerheffingen werpt ook een schaduw over de vooruitzichten voor dit jaar. Het probleem is dat de krimp niet cyclisch maar structureel is. De industrie, traditioneel de pijler van de economie, lijdt onder hoge energiekosten, wat investeringen afschrikt. Bovendien lokt de Amerikaanse regering Europese bedrijven naar de VS met de Inflation Reduction Act. Verder staat de concurrentiepositie onder druk doordat grote bedrijven steken laten vallen. Zo hebben autofabrikanten lange tijd het belang van elektrische auto’s onderschat. Duitsland investeert te weinig in digitalisering, wat resulteert in traag internet en stagnerende productiviteitsgroei. Bovendien wijzen verslechterende PISA-scores op problemen in het onderwijs, terwijl de vergrijzing doorgaat en meer ervaren werknemers met pensioen gaan. Een ander probleem is dat oude zekerheden zijn verdwenen. Sinds de verkiezing van Trump is veiligheid onder de vertrouwde NAVO-paraplu niet langer vanzelfsprekend. Door de invasie van Rusland in Oekraïne moest Ostpolitik, ooit de hoeksteen van het buitenlands beleid, worden losgelaten. Samenwerking met Rusland, een strategische partner door de levering van goedkope olie en gas, is geen optie meer. Ten slotte is China getransformeerd van een afnemer van Duitse producten tot een geduchte concurrent, aanvankelijk in windturbines en zonnepanelen, nu ook in elektrische auto's.

In totaal hebben zesenvijftig partijen zich geregistreerd om deel te nemen aan de verkiezingen. Aangezien niet alle partijen mogen deelnemen en er een kiesdrempel van 5% is, zal slechts een fractie het parlement bereiken. Momenteel hebben acht partijen een realistische kans op zetels: AfD, BSW, Union, de Groenen, Die Linke, FDP en SPD. Voorzichtigheid is geboden bij het trekken van conclusies over de uiteindelijke verkiezingsuitslag op basis van de huidige peilingen, aangezien Duitse verkiezingen vaak onvoorspelbaar zijn. Zo steeg SPD onverwachts in de peilingen tijdens de verkiezingen van 2021 zonder dat SPD-kandidaat Scholz iets hoefde te doen. Zijn tegenstander van de Union, Armin Laschet, verspeelde zijn kansen met een ongelukkige opmerking over overstromingsslachtoffers in Zuid-Duitsland. Bovendien kan een klein verschil in de verkiezingsuitslag een grote impact hebben op de uiteindelijke samenstelling van het parlement. Momenteel is het onzeker of drie partijen met kans op een parlementszetel de kiesdrempel van 5% zullen overschrijden. Na een artikel over de val van de regering in het weekblad Die Zeit zakte FDP in de peilingen onder de drempel.

Volgens de laatste peilingresultaten leidt Union met een stemaandeel variërend van 26% tot 31%, gevolgd door AfD (18% tot 22%). Beide partijen winnen terrein vergeleken met de vorige verkiezingen. Alle andere partijen die momenteel in het parlement zitten, verliezen terrein. Nieuwkomer BSW scoort 4% tot 7% in de peilingen. Geen van de partijen kan een absolute meerderheid behalen, wat betekent dat er een coalitie gevormd moet worden, zoals gebruikelijk is in het naoorlogse Duitsland. De exacte samenstelling van deze coalitie is nog onduidelijk. Hoewel de standpunten van de partijen verschillen, zijn de meeste partijen het over één ding eens: ze willen niet regeren met AfD vanwege de radicale opvattingen van de partij die indruisen tegen de rechtsstaat en democratie.

Op basis van de huidige peilingen is een herhaling van de 'Grote Coalitie' tussen CDU en SPD het meest waarschijnlijk. Een combinatie van CDU en de Groenen zou ook op papier een meerderheid opleveren. Echter, CSU-leider Markus Söder heeft aangegeven de voorkeur te geven niet met de Groenen samen te werken, hoewel hij zijn bezwaren mogelijk opzijzet als FDP zich aansluit. De 'Grote Coalitie' kan theoretisch ook worden aangevuld met FDP, wiens partijprogramma het meest overeenkomt met dat van de Union. Dit is echter onwaarschijnlijk. Ten eerste omdat FDP eerst de kiesdrempel moet overschrijden. Ten tweede omdat Olaf Scholz mogelijk terughoudend is om opnieuw een kabinet met Christian Lindner aan te gaan.

De programma’s van 1) Union en FDP, 2) SPD en de Groenen, en 3) AfD en BSW lijken het meest op elkaar. Geen van deze combinaties kan echter op een meerderheid rekenen, waardoor een herhaling van de 'Grote Coalitie' de meest waarschijnlijke uitkomst is. Het voordeel is dat deze coalitie kan rekenen op een comfortabele meerderheid in het parlement, waardoor maatregelen relatief eenvoudig kunnen worden aangenomen. Een maatregel op de agenda voor de volgende regering is het aanpassen van de schuldenrem. Union was hier niet voor, maar deze houding verschuift. Ook de wens van de SPD voor aanpassing is toegenomen. In een 'Grote Coalitie' is er ruimte om de scherpste randen te verzachten, bijvoorbeeld door uitzonderingen op te nemen voor investeringen, defensie of klimaatbeleid. Meer ruimte hiervoor helpt bij het aanpakken van economische problemen en biedt mogelijkheden om een constructieve rol in Europa te spelen en het beleid van Mario Draghi te initiëren. Het verbeteren van de Europese veiligheid en het versterken van de gemeenschappelijke defensie zijn hoge prioriteiten.

Tegelijkertijd merken wij op dat de partijprogramma's van Union en SPD weinig overlap hebben, en waar dat wel het geval is, missen ze ambitieuze doelen. Dit betekent dat er weinig verregaande structurele hervormingen worden verwacht, hoewel deze noodzakelijk zijn, bijvoorbeeld bij het hervormen van de inefficiënte bankensector, het herzien van de onhoudbare gezondheidszorg- en pensioensystemen, en het verbeteren van het onderwijs. De plannen voor bedrijven en gezinnen zijn gericht op het behouden van wat er is in plaats van het vrijmaken van wat zou kunnen zijn. Als belangrijke keuzes worden uitgesteld, duurt de economische onzekerheid voort, wat een ideale voedingsbodem is voor AfD in de aanloop naar de verkiezingen van 2029.