Rusland - Oekraine: impact nieuwe scenario's op de Nederlandse economie

De oorlog in Oekraïne is nu ongeveer 2 weken aan de gang. Nog altijd worden er nieuwe sancties en tegenmaatregelen aangekondigd. Dit noopt ons tot een aanpassing van onze eerdere scenario’s.

In die scenario’s werd een sterk onderscheid gemaakt tussen prijsschokken voor energie en andere grondstoffen en een negatiever scenario met aanbodschokken waarin fysieke handel met en gasleveringen vanuit Rusland stokken. Voor dit negatieve scenario brachten we eerder de gevolgen in kaart voor de Nederlandse economie.

Wat is er precies veranderd waardoor de scenario’s niet meer van toepassing zijn?

Gisteren hebben de VS en het VK een embargo aangekondigd op het importeren van Russische olie. De EU wil tegen het einde van het jaar 2/3e minder Russisch gas importeren en bedrijven doen in grote mate aan self-sanctioning, terwijl sancties het toelaten kiezen veel olie- gas- en andere bedrijven er toch voor om hun banden met Rusland te verbreken. Wat resteert is dat de aanbodschok op olie en grondstoffenmarkten reeds plaatsvindt. Hierdoor zijn we opgeschoven naar een pessimistischer scenario.

Dit betekent dat de wereldhandel blijvend beïnvloed is. De Europese afhankelijkheid van Russische energie en andere grondstoffen wordt afgebouwd en vervangen door handelsstromen met een andere herkomst. Zelfs in het meest optimistische scenario voorzien wij geen terugkeer naar de situatie zoals die was voor het conflict. Dit komt met name door het onomkeerbare vertrek van Westerse olie, gas en andersoortige bedrijven uit Rusland. De vraag die resteert is hoe lang deze aanpassing gaat duren.

Gegeven de onzekerheid van de situatie kunnen we nog geen aanpassingen doen aan onze ramingen. Wel blijven we de gevolgen in verschillende scenario’s monitoren.

Nieuw basisscenario – Energie en grondstof aanbodschok van 1 jaar

Het nieuwe basisscenario voorziet in fysieke aanbodproblemen in energie en grondstoffen. Dit scenario houdt voor grofweg 1 jaar aan. Bovendien verwachten we dat problemen op energie- en grondstoffenmarkten de komende maanden sterker worden als de gevolgen van nieuwe sancties en self-sanctioning van bedrijven duidelijk worden. De tweede ronde effecten die deze aanpassing teweegbrengt voor bijvoorbeeld aanvoerlijnen, die reeds onder druk stonden door de pandemie, moeten niet onderschat worden.

In dit scenario blijven energieprijzen (inclusief elektriciteit), diverse industriële grondstoffen zoals metalen en enkele producten belangrijk voor de agrarische sector zoals graan en bemesting het gehele jaar op een hoog niveau.

De voornaamste impact op de economie loopt via inflatie en daarmee private consumptie. Niet alleen consumenten worden geraakt ook bedrijven kampen met hogere prijzen, dit betekent dat voor sommige specifieke of energie-intensieve sectoren productie onrendabel wordt. Een additionele vorm van tegenwind komt door financiële verkrapping. Onrust op financiële markten leidt tot een verslechtering van de financieringscondities wat negatief uitpakt voor groei.

Naast het nieuwe basisscenario hebben we een negatief scenario opgesteld waarin - anders dan in het basisscenario - gasleveringen van Rusland aan Europa stoppen. De economische effecten in dit scenario zijn een stuk heftiger, ook duurt de aanpassing van handelsstromen langer, grofweg 2 jaar. In een positief scenario met een kleinere waarschijnlijkheid verloopt de aanpassing van handelsstromen soepeler en sneller (6 maanden), hierdoor is de economische schade minder groot.

Impact Nederlandse economie in nieuw basisscenario

Het nieuwe basisscenario heeft ook gevolgen voor de Nederlandse economie. Het voornaamste kanaal van impact loopt via de inflatie. In eerdere ramingen gingen we ervan uit dat de energieprijzen tijdelijk hoog waren. Voor de inflatie betekende dit een flinke afkoeling gedurende 2022. Het feit dat energieprijzen voor langere tijd hoog blijven, betekent dat deze afkoeling niet inzet. Dit drijft de gemiddelde inflatie flink op. Wij verwachten in dit basisscenario dat de inflatie in 2022 gemiddeld ruim boven de 5% uit gaat komen. Niet alleen energieprijzen dragen bij aan dit gemiddelde. Voedingsprijzen en industriële goederen nemen eveneens in prijs toe ten gevolge van de oorlog. De goederen die in dit scenario door Rusland-Oekraïne in prijs toenemen zijn dezelfde goederen die de afgelopen maanden de inflatie opdreven.

Hogere inflatie betekent een verslechtering van de koopkracht wat gevolgen heeft voor de private consumptie. We verwachten dat de private consumptie met name tegen het eind van 2022 geraakt wordt. Dit komt onder andere door onze energiecontracten. De gasrekening is flink gestegen maar huishoudens met een vast contract merken dit niet direct. Het hebben van een vast contract betekent dat een groot deel van de huishoudens pas later in het jaar met een hogere energierekening geconfronteerd wordt.

Hoewel de impact op de Nederlandse economie significant is verwachten wij op dit moment nog geen recessie, en wel om een aantal redenen. 2022 kent een flink overloopeffect van groei vanuit 2021. Dit betekent dat met enkel vlakke kwartalen zonder groei de Nederlandse economie in 2022 al met 2.7% groeit. We begonnen dit jaar met de zwaarste restricties binnen de Eurozone. Na het opheffen hiervan volgt een periode met inhaalgroei, met name in de private consumptie. Dit verwachten wij ook voor het begin van 2022 en daarmee wordt de groei dit jaar opgestuwd. Gemiddeld genomen hebben de Nederlanders een flinke berg spaargeld, die aangewend kan worden als buffer tegen hogere prijzen. Ook helpt de arbeidsmarkt mee. De krapte op de arbeidsmarkt biedt een zekere comfort die een sterke omslag van het sentiment voorkomt. Omdat de inhaalgroei, het opgebouwde spaargeld en de arbeidsmarkt anders zijn in de Eurozone zijn de gevolgen voor de groei daar sterker.

De aankondiging dat de overheid consumenten tegemoetkomt in het verlies van koopkracht zal de negatieve effecten van inflatie dempen. Het compenseren van koopkrachtverlies is ‘duur’, wij verwachten daarom geen volledige compensatie. Toch zal de terugval van consumptie en daarmee de impact op het bbp hierdoor lager uitvallen.

Niet alleen Nederland wordt geconfronteerd met een hogere inflatie. Ook onze Europese handelspartners hebben hiermee te maken dit heeft een verslechtering van de buitenlandse vraag naar Nederlandse goederen als gevolg. Investeringen en de uitvoer zijn sterk gecorreleerd. Samen met een verkrapping van de financieringscondities en veranderend sentiment volgt daarom ook een neerwaarts effect op de investeringen.

Volgens de aannames in dit nieuwe basisscenario verwachten wij op dit moment nog steeds 3% groei in 2022 en 1.6% groei in 2023. Een flink groeipercentage, gedreven door overloopeffecten vanuit 2021 en inhaalgroei begin 2022. De impact van Rusland-Oekraïne materialiseert zich daarom voornamelijk later in 2022.

Voor een uitgebreide beschrijving van de scenario’s, de impact op de Eurozone en de VS en wat de scenario’s betekenen voor centrale bankbeleid kunt u hier terecht. (Jan-Paul van de Kerke)