Klimaatambitie zwakt waarschijnlijk af onder nieuwe Nederlandse regering

• Na de verkiezingen in Nederland is een door de PVV geleide rechtse coalitie met VVD en NSC (81 zetels) het meest waarschijnlijk, mogelijk inclusief de BBB.

• Op basis van de klimaat- en energiedelen in de programma's van de partijen lijkt het waarschijnlijk dat onder een dergelijke coalitie de klimaatambities sterk zullen worden afgezwakt

• Er is nogal wat overlap in de programma’s over het opvoeren van kernenergie, het blijven gebruiken van aardgas en het vertragen van de uitrol van hernieuwbare energie, terwijl de PVV eerder overeengekomen afspraken over CO2-reductie volledig wil schrappen

In de aanloop naar de verkiezingen werd algemeen verwacht dat de huidige grootste regeringspartij - de VVD - opnieuw als winnaar uit de bus zou komen. Op het gebied van klimaat- en energiebeleid werd dan ook niet veel verandering verwacht. Na de verrassende overwinning van de extreemrechtse PVV-partij zouden de vooruitzichten voor het klimaatbeleid echter wel eens aanzienlijk kunnen veranderen. We vatten de belangrijkste klimaat- en energieplannen in de verkiezingsprogramma's van de partijen die samen met de PVV een rechtse coalitie zouden kunnen vormen samen om de impact op het klimaatbeleid in te schatten. Daarvoor geven we een korte samenvatting van de verkiezingsuitslag en de mogelijke coalitie.

Een rechtse coalitie is het meest waarschijnlijk

De PVV - een extreemrechtse partij met leider Geert Wilders - verraste bij de Nederlandse verkiezingen door 37 van de 150 zetels te winnen. De drie volgende partijen zijn respectievelijk GroenLinks/PvdA (groen-arbeid) met 25 zetels, VVD (liberaal centrumrechts) met 24 zetels en nieuwkomer NSC (centrumrechts) met 20 zetels. Vergeleken met vorige verkiezingen verloren D66 (progressief liberaal), VVD en CDA (conservatief) met respectievelijk 15, 10 en 10 zetels. De vorige coalitie bestaande uit VVD, D66, CDA en ChristenUnie verloor in totaal 37 zetels.

Tijdens de provinciale verkiezingen in maart won de nieuwe boerenbeweging - de BBB - 16 zetels in de senaat (7 zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen van woensdag 22 november jl.). De andere twee grootste partijen in de senaat zijn GroenLinks/PvdA met 14 zetels en de VVD met 10 zetels. In de senaat is de PVV relatief klein met 4 zetels. De zetelwinst van BBB in de senaat vergroot dus de kans dat ze uitgenodigd worden voor een toekomstige regeringscoalitie.

Voor een meerderheid in het parlement zijn 76 zetels nodig. Hoewel verschillende partijen sceptisch zijn geweest over het vormen van een coalitie samen met de PVV, zal Wilders moeten kijken naar twee van de andere drie grote partijen: GroenLinks/PvdA, VVD en NSC. Op basis van commentaar en ideologische verschillen is GroenLinks/PvdA uitgesloten waardoor een rechtse coalitie met VVD en NSC (81 zetels) het meest waarschijnlijk is. Als je BBB aan dit plaatje toevoegt - wat aantrekkelijk is vanwege de positie in de senaat - zou de coalitie 88 zetels hebben. In de senaat zou deze coalitie echter 30 zetels hebben, wat minder is dan de vereiste meerderheid van 38 zetels. Dit zou de beleidsambities van de coalitie beperken. Aangezien de PVV de duidelijke winnaar van de verkiezingen was, ligt het initiatief voor het formatieproces bij hen, wat op zich het proces zou kunnen versnellen. Aangezien NSC en VVD echter hun zorgen hebben geuit over sommige aspecten van het PVV-partijprogramma, kan er nog steeds een ingewikkeld onderhandelingsproces plaatsvinden. Sterker nog, de VVD heeft onlangs gesuggereerd dat ze niet in een toekomstig kabinet zou stappen, maar de coalitie als slapende partner zou steunen. In ieder geval zal het 2024 zijn voordat er een nieuw kabinet wordt geïnstalleerd.

Wat vertellen de partijprogramma’s ons over het toekomstige klimaatbeleid?

Om te beoordelen hoe het klimaatbeleid er onder zo'n coalitieregering uit zou zien, vatten we hieronder de belangrijkste punten samen uit de beleidsprogramma's die voor de verkiezingen zijn gepubliceerd.

Partij van Vrijheid (PVV)

De huidige Klimaatwet, die Nederland verplicht om in 2030 55% minder CO2 uit te stoten en in 2050 CO2-neutraal te zijn, met specifieke routekaarten voor sectoren en financiële middelen en subsidies voor de energietransitie, moet volgens de PVV worden geschrapt. Aan de kant van hernieuwbare energieopwekking moet er geen ruimte zijn voor extra grootschalige ontwikkeling van wind- en zonne-energie. Kernenergie moet snel worden uitgerold en kolen- en gascentrales moeten open blijven. Huizen moeten kunnen blijven vertrouwen op aardgas voor verwarming, zonder verplichte overschakeling op warmtepompen. Om zeker te zijn van aardgas leveringen moet het land langlopende LNG-deals sluiten en verdere exploratie van gas in de Noordzee stimuleren.

Volkspartij Vrijheid en Democratie (VVD)

De VVD is het eens met de PVV wat betreft kernenergie en het boren in de Noordzee voor gaszekerheid, maar noemde het openhouden van kolencentrales niet, wat suggereert dat dit bespreekbaar zou kunnen zijn. Dit zou dan moeilijk te rijmen zijn met het doorgaan met het afgesproken klimaatplan, waarin ook een CO2-belasting voor (groot)gebruikers van fossiele brandstoffen is opgenomen. Er zouden vier nieuwe kerncentrales moeten worden gebouwd en ook een aantal modulaire. Ondertussen moet off-shore wind blijvend gestimuleerd worden. Tot slot wil de VVD prioriteit geven aan isolatie van de gebouwde omgeving (woningen), waarvoor ze bereid is subsidie te geven.

Nieuw Sociaal Contract (NSC)

NSC is net als de PVV en VVD voorstander van kernenergie, maar beperkt de nieuwbouw tot 2 reactoren, naast uitbreiding van het bestaande kerncentrale in Borselle. Over LNG-contracten en boren voor gas in de Noordzee heeft NSC dezelfde standpunten als de PVV. Net als de VVD is NSC nog steeds voorstander van windenergie, maar geen voorstander van verdere grootschalige ontwikkeling van duurzame energie op land. NSC is ook voorstander van het schrappen van de financiële component in de Nederlandse Klimaatwet, het Klimaatfonds, ter waarde van 35 miljard euro.

Boeren Burger Beweging (BBB)

De BBB heeft vergelijkbare voorstellen als de PVV/VVD/NSC, behalve dat ze de financiële component in de Klimaatwet wil handhaven en de voorkeur geeft aan het gebruik van boeren als manier om duurzame energie op te wekken (zoals biogas dat als bijproduct wordt geproduceerd) of als manier om koolstof op te slaan (industriële CO2 omleiden naar kassen voor groenten). Ook hernieuwbare energie op land, vooral op landbouwgrond, wordt ontmoedigd en de Nederlandse ambities op klimaatgebied moeten regelmatig worden vergeleken met die van andere landen om een eerlijk speelveld te garanderen.

Klimaat- en energiebeleid gaat veranderen in Nederland

Het lijkt erop dat de beoogde coalitiepartners behoorlijk wat overlap hebben in hun energie- en klimaatbeleidsagenda's. Vooral op het gebied van kernenergie, het blijven gebruiken van aardgas (en misschien zelfs steenkool) en het vertragen of stopzetten van de ontwikkeling van duurzame energie. Het opvoeren van kernenergie zal tijd kosten, wat vervolgens natuurlijk betekent dat zonder een evenredige opvoering van duurzame energie Nederland afhankelijk zal blijven van fossiele brandstoffen voor verwarming en energie. Het grootste meningsverschil is dat NSC en VVD willen vasthouden aan eerder overeengekomen CO2-reductiedoelen die zijn vastgelegd in de Klimaatwet, terwijl de grotere PVV hier fel op tegen is. Het lijkt erop dat Nederland een andere richting in zal slaan bij de aanpak van de energietransitie. Over het geheel genomen lijkt de klimaatambitie onder een nieuwe Nederlandse regering af te zwakken.

Dit artikel maakt deel uit van de SustainaWeekly van 27 november 2023