SustainaWeekly - Zal deze COP anders zijn?

Economie: COP28 staat in het teken van meer ambitie en naderende vooruitgang op weg naar de klimaatdoelstellingen van Parijs. Er moet vooruitgang worden geboekt bij het terugschroeven van investeringen in economische activiteiten met een hoge uitstoot, het beprijzen van emissies en het opvoeren van investeringen in hernieuwbare energie, met name in opkomende en ontwikkelingseconomieën. Er zijn meer concrete stappen nodig met betrekking tot de financiële regelingen voor verlies en schade.

Beleid: Na de Nederlandse verkiezingen is een rechtse coalitie het meest waarschijnlijk. Op basis van de partijprogramma's lijkt het waarschijnlijk dat de klimaatambities flink worden afgezwakt. Er is nogal wat overlap in de programma's over het opvoeren van kernenergie, het blijven gebruiken van aardgas en het vertragen van de uitrol van hernieuwbare energie, terwijl de PVV eerder gemaakte afspraken over CO2-reductie helemaal wil schrappen.

Sector: Een langzamere transitie vanwege de beperkte netwerkcapaciteit wordt versterkt door de mismatch tussen de tijd die nodig is voor de uitbreiding van het netwerk en de tijd die nodig is voor elektrificatie of de uitrol van hernieuwbare energie. Ondertussen zijn kwetsbaarheid voor onderbrekingen in de toeleveringsketen, inflatiedruk en stijgende financieringskosten enkele van de factoren die de business case voor hernieuwbare energie aantasten.

ESG in cijfers: In een vaste rubriek van deze publicatie, presenteren we een grafiekenboek over enkele van de belangrijkste indicatoren voor ESG-financiering en de energietransitie.

Waar moeten we op letten bij de aanstaande COP28?

• Van 30 november tot en met 12 december 2023 vindt de COP28 in Dubai plaats, waar de klimaatambities van landen worden besproken

• Een succesvolle COP28 moet concrete en urgente vooruitgang laten zien in de richting van de klimaatdoelstellingen van Parijs

• Er moet minder worden geïnvesteerd in economische activiteiten met een hoge uitstoot ...

• ... en meer in de transitie, met name in de minder rijke landen

• De hoeveelheid uitstoot die wordt beprijsd met een koolstofprijs moet worden verhoogd en de koolstofprijs moet hoger zijn

• Er zijn meer concrete stappen nodig met betrekking tot de financiële regeling voor verlies en schade

Inleiding

COP28 staat op het punt van beginnen. Van 30 november tot 12 december wordt in Dubai, Verenigde Arabische Emiraten, de 28e Conferentie van Partijen (COP), onderdeel van de UN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), gehouden. De COP komt jaarlijks bijeen om de klimaatambities en -verantwoordelijkheden te bepalen en klimaatmaatregelen vast te stellen en te beoordelen op basis van het Klimaatakkoord van Parijs en de meest recente wetenschappelijke bevindingen. De EU en haar lidstaten zijn partij bij de conferentie, die 198 partijen telt (197 landen plus de EU). COP28 is een uitgelezen kans voor landen om hun ambitie en maatregelen te verhogen om de emissiekloof te dichten en hun beleid af te stemmen op de 1,5°C-doelstelling.

De balans opmaken

Een belangrijk agendapunt tijdens COP28 is de Global Stocktake. De Global Stocktake werd overeengekomen tijdens de Overeenkomst van Parijs en vindt eens per vijf jaar plaats. Bij dit agendapunt wordt gekeken naar alles wat te maken heeft met waar de wereld staat op het gebied van klimaatactie en -ondersteuning, welke hiaten er bestaan en op welke manier kan worden samengewerkt om een betere koers uit te zetten om klimaatactie te versnellen. Het is bedoeld als input voor de volgende ronde klimaatactieplannen in het kader van de Klimaatakkoord van Parijs (nationally determined contributions/NDC's). Een evaluatie van waar de wereld staat in het halen van de doelstellingen van de Klimaatakkoord van Parijs, kan beleidsmakers en belanghebbenden helpen hun klimaatbeleid en toezeggingen in hun volgende ronde van NDC's te versterken, waardoor de weg zou moeten worden vrijgemaakt voor versnelde actie.

Helaas is het antwoord op de vraag "waar we nu staan" heel duidelijk: hoewel er sinds de Klimaatakkoord van Parijs aanzienlijke vooruitgang is geboekt, doet de wereld als geheel niet genoeg om de 2030-doelstellingen te halen. Wereldwijd toont extreem weer ons al de effecten van de oplopende temperaturen. Hoewel er in sommige sectoren belangrijke vooruitgang is geboekt, schieten de collectieve inspanningen om de uitstoot van broeikasgassen dit decennium eerst te laten pieken en vervolgens bijna te halveren, nog steeds jammerlijk tekort.

Recente uitstootcijfers laten niet de goede richting zien

De wereldwijde uitstoot van broeikasgassen is in 2022 met 1,2% gestegen tot een nieuw record van 57,4 gigaton CO2-equivalent (UNEP Emissions Gap Report 2023). Alle sectoren behalve transport hebben zich volledig hersteld van de emissiedaling als gevolg van de COVID-19 pandemie en overschrijden nu de niveaus van 2019. CO2-uitstoot door de verbranding van fossiele brandstoffen en industriële processen heeft de grootste bijdrage geleverd aan de algemene stijging en is goed voor ongeveer tweederde van de huidige broeikasgasemissies. De uitstoot van een aantal andere broeikasgassen is ook toegenomen. Het lijkt er bovendien op dat het mondiale kooldioxideniveau in 2023 opnieuw een recordniveau zal bereiken. Dit staat in schril contrast met het doel: in gemodelleerde trajecten die de wereldwijde temperatuurstijging beperken tot 1,5°C met geen of beperkte overschrijding, bereiken de broeikasgasemissies onmiddellijk en uiterlijk in 2025 een piek, waarna ze in 2030 met gemiddeld 43% en in 2035 met 60% zijn gedaald ten opzichte van 2019 (State of Climate Action 2023). De uitstoot van koolstofdioxide (CO2), in het bijzonder, moet halverwege deze eeuw netto nul zijn.

In COP27 werd beperkte vooruitgang geboekt

COP28 gaat verder waar COP27, gehouden in november 2022, ophield. Vorig jaar concludeerden we (zie hier) dat er beperkte vooruitgang was geboekt op het gebied van de vooruitzichten voor de opwarming van de aarde en de belangrijke specifieke kwestie van klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden. Hoewel de ambities werden herhaald, was er een tekort aan concrete toezeggingen. Alok Sharma, voorzitter van COP27, noemde als voorbeelden dat in de afsluitende tekst geen melding wordt gemaakt van piekemissies in 2025, het afbouwen van steenkool en het afbouwen van fossiele brandstoffen in het algemeen. De vooruitzichten voor de opwarming van de aarde onder verschillende aannames zijn op COP27 niet significant veranderd ten opzichte van COP26. Dit weerspiegelt het feit dat de emissiereductieplannen van landen (NDC's) in de aanloop naar of tijdens de klimaattop slechts in beperkte mate zijn geactualiseerd.

Sinds COP27 zijn er negen nieuwe of bijgewerkte NDC's ingediend

Sinds COP27 hebben negen landen nieuwe of bijgewerkte NDC's ingediend, waardoor het totale aantal NDC's dat is bijgewerkt sinds de indiening van de eerste NDC's voorafgaand aan of na het Klimaatakkoord van Parijs op 25 september 2023 op 149 komt (waarbij de 27 lidstaten van de EU als één partij worden beschouwd). De EU heeft de afgelopen 12 maanden onder andere veel elementen van het "Fit for 55"-pakket en het REPowerEU-plan aangenomen, waaronder de uitbreiding van het huidige emissiehandelssysteem (ETS) van de EU, verbetering van de regelgeving en het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Toch vormen de toegenomen investeringen in infrastructuur voor fossiel gas en een tijdelijke verschuiving van gas naar kolen een bedreiging voor de klimaatambities van de Europese Unie, net als de verschuivingen in de steun voor groene partijen naar rechtse klimaatsceptische partijen in de EU en haar lidstaten. Meer NDC's bevatten nu broeikasgasreductiedoelstellingen en meer van deze doelstellingen hebben betrekking op de hele economie van een land in plaats van alleen op bepaalde sectoren. In totaal valt 81% van de wereldwijde broeikasgasuitstoot momenteel onder een netto nul toezegging op enig moment deze eeuw. Maar niet alle toezeggingen wekken vertrouwen in de uitvoering ervan, gezien hun wettelijke status, het bestaan en de kwaliteit van uitvoeringsplannen, en de slechte aansluiting van de Netto Nul doelstellingen op de laatste gerealiseerde cijfers.

Volgens het Emissions Gap Report zorgt het huidige beleid om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen ervoor dat de wereld tegen het einde van deze eeuw waarschijnlijk ongeveer 3°C warmer zal zijn. Als alle onvoorwaardelijke en voorwaardelijke NDCs tegen 2030 worden nagekomen, daalt deze schatting tot 2,5°C, en als daarnaast alle netto nul-toezeggingen worden nagekomen, daalt de schatting tot 2°C. Zelfs in het meest optimistische scenario is de kans dat de opwarming beperkt blijft tot 1,5°C slechts 14%.

Het Emissions Gap Report behandelt de “emission gap” (het verschil tussen de geschatte wereldwijde uitstoot van broeikasgassen als gevolg van de volledige uitvoering van de meest recente NDC's en die in het kader van de goedkoopste trajecten die zijn afgestemd op het langetermijntemperatuurdoel van het Klimaatakkoord van Parijs) en de “implementation gap” (het verschil tussen de voorspelde uitstoot bij het huidige beleid en de voorspelde uitstoot bij volledige uitvoering van de NDC's). De “implementation gap” is sinds vorig jaar aanzienlijk kleiner geworden, doordat de NDC's worden uitgevoerd en een concreet onderdeel worden van het huidige beleid van landen. De “emission gap” in 2030 blijft echter groot: de huidige onvoorwaardelijke NDC's impliceren een kloof van 14 GtCO2e voor de 2°C-doelstelling en een kloof van 22 GtCO2e voor de 1,5°C-doelstelling. Een belangrijke vraag in deze context, waar we in een eerdere analyse op zijn ingegaan (zie hier), is hoe het resterende koolstofbudget moet worden verdeeld tussen landen met hoge inkomens en landen met lage/middeninkomens.

Investeringen in activiteiten met een hoge uitstoot sneller afbouwen en uitstoot meer beprijzen

Volgens de Climate Action Tracker ligt slechts één van de 42 beoordeelde indicatoren voor sectorale klimaatmaatregelen - het aandeel elektrische voertuigen in de verkoop van personenauto's - op koers om de doelstelling voor 2030 te halen. Steenkool moet bijvoorbeeld zeven keer sneller worden uitgebannen bij de opwekking van elektriciteit dan nu het geval is, en de jaarlijkse ontbossing - gelijk aan 15 voetbalvelden per minuut in 2022 - moet vier keer sneller worden teruggedrongen. Aan de andere kant vermeldt het rapport spectaculaire winsten "die zelfs optimisten hebben verrast", voornamelijk op het gebied van de opbouw van hernieuwbare energiecapaciteit en dalende prijzen van hernieuwbare energie. In de EU en China zijn de doelstellingen voor hernieuwbare energie gehaald of zelfs overtroffen, terwijl in de VS de Inflation Reduction Act over een periode van 10 jaar meer dan USD 370 miljard beschikbaar zal stellen voor projecten die de uitstoot van broeikasgassen verminderen, ook al is er recentelijk sprake geweest van tegenwind in de vorm van onder andere stijgende financieringskosten.

UNEP stelt dat om de opwarming tot 1,5°C te beperken, onder andere investeringen in activiteiten met een hoge uitstoot moeten worden afgebouwd. Volgens het IEA bedragen de investeringen in olie en gas momenteel bijna het dubbele van het niveau dat vereist is in het Net Zero Scenario in 2030, wat wijst op een duidelijk risico van langdurig gebruik van fossiele brandstoffen, waardoor de doelstelling van 1,5°C buiten bereik zou komen. Hoewel de schone energie-economie de fossiele economie begint te vervangen, gaat deze transitie niet snel genoeg. Door de oorlog in Oekraïne zijn de olie- en gasprijzen sterk gestegen en als reactie daarop zullen de subsidies voor fossiele brandstoffen in 2022 USD 1 biljoen bedragen - het hoogste niveau ooit.

Ook de pogingen om de uitstoot van koolstof in toenemende mate te beprijzen lijkt te stagneren. De prijs voor koolstofuitstoot in gebieden waar een prijsstelling van kracht is, vertoont slechts een langzame stijging en blijft aanzienlijk onder het streefniveau: de beoogde koolstofprijs voor 1,5°C van ten minste USD 170 per ton CO2-equivalent (in 2030) wordt nergens gehaald, terwijl voor minder dan 5% van de wereldwijde uitstoot een koolstofprijs van of boven de USD40-USD80-bandbreedte geldt, die naar schatting consistent is met een 2°C-traject. De gemiddelde koolstofprijs wereldwijd, gewogen naar het aandeel van de emissies in gebieden met een koolstofprijs, bedroeg USD23,23/tCO2e in 2023 en steeg gemiddeld USD2,35 per jaar tussen 2019 en 2023, waardoor de prijs, als deze trend doorgetrokken zou worden, ver onder de doelstelling zou uitkomen. Tegelijkertijd is het aandeel van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen dat wordt beprijsd sinds 2021 niet significant gestegen.

Investeringen in hernieuwbare energiebronnen moeten vooral in de laag- en middeninkomenslanden worden opgevoerd

Simpelweg snijden in de uitgaven voor olie en gas is geen voldoende voorwaarde voor het bereiken van een mondiaal Net Zero scenario. De sleutel tot een ordelijke transitie is het opschroeven van de investeringen in alle aspecten van een schoon energiesysteem. De investeringen in schone energie zijn sinds 2020 met 40% gestegen en de wereld zal in 2023 een recordbedrag van USD 1,8 triljoen investeren in schone energie. Bronnen zoals het IEA, de OESO en het IPCC schatten echter dat dit bedrag tijdens de transitie moet stijgen tot USD 4-5trn per jaar om in lijn te zijn met een netto nul-pad. De grootste sprong in investeringen in schone energie is nodig in opkomende markten en ontwikkelingseconomieën (met uitzondering van China). Zowel de publieke als private klimaatinvesteringen zullen moeten toenemen om deze doelen te bereiken, en een sterker binnenlands beleid is nodig in combinatie met meer en effectievere internationale steun. Overheidsfinanciering speelt een cruciale rol bij het ondersteunen, creëren en vormgeven van markten, het geven van de juiste prikkels en het beperken van sommige risico's. Publieke financiering is ook belangrijk voor het garanderen van rechtvaardige resultaten en een rechtvaardige overgang, en het garanderen van toegang tot financiering voor individuen en overheden die anders misschien niet de middelen hebben die nodig zijn voor de transitie. Het verstrekken van adequate financiering aan de armste en meest kwetsbare gemeenschappen en ervoor zorgen dat zij inspraak hebben in de manier waarop de financiering wordt gebruikt, is daarom noodzakelijk.

Concretere stappen zijn nodig betreffende de “financial arrangement for loss and damage”

Tijdens COP27 werd overeenstemming bereikt over een fonds (en bredere financieringsregelingen) om hulp te bieden aan arme landen die hebben geleden onder klimaatrampen. De overeenkomst om een fonds op te richten werd geprezen als een 'historische stap' vanwege het onderliggende (zij het niet expliciet geformuleerde) principe dat rijkere landen die het meest hebben bijgedragen aan klimaatverandering, armere landen moeten steunen die er het meest onder lijden. Er waren echter geen details of concrete toezeggingen na COP27. Dit fonds moet verder worden uitgewerkt en er zijn meer inspanningen nodig om financiering te mobiliseren en de bestaande investeringen te versterken, mogelijk met deelname van multilaterale ontwikkelingsbanken en de internationale financiële instellingen.