Grijs potentieel - Krappe arbeidsmarkt verlicht door pensioengerechtigden

Download het complete rapport - Pensioengerechtigden bieden soelaas op krappe arbeidsmarkt.

Doorwerkers vormen inmiddels een vertrouwd gezicht op de arbeidsmarkt en hun aantal groeit sterk. De groep pensioengerechtigden in de werkzame beroepsbevolking bestond in het derde kwartaal van 2023 uit 236.000 personen, zo schat ABN AMRO op basis van data van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in. In 2013 waren dit er nog 185.000. De stijging is opzienbarend omdat mensen toch al langer door moesten werken vanwege een verhoging van de AOW-leeftijd, van 65 jaar en een maand in 2013 naar 66 jaar en 10 maanden in 2023.

Doorwerkers werken in de regel een paar jaar door, in deeltijd, zolang de gezondheid het toelaat en zolang ze er plezier in hebben. Noodzaak om te werken is er in de meeste gevallen niet. Mannen werken vaker door dan vrouwen, zelfstandigen werken vaker door dan werknemers en hoogopgeleiden werken vaker door dan praktisch opgeleiden; deze verschillen worden overigens in alle gevallen kleiner.

Naar verwachting blijft het aantal doorwerkers toenemen. Deels vanwege de vergrijzing, waardoor er meer pensioengerechtigden bij komen. Maar ook omdat de arbeidsdeelname van pensioengerechtigden blijft stijgen, aldus prognoses van het Centraal Planbureau (CPB). De combinatie van toenemende vergrijzing en een toenemende arbeidsdeelname heeft grote effecten op de arbeidsmarkt, zoals het voorbeeld van de 67-plussers laat zien. In aantal is de groep 67-plussers op de arbeidsmarkt verdubbeld in tien jaar, van 118.000 in 2013 naar 236.000 in 2023. Een kwart van deze stijging is toe te schrijven aan vergrijzing, terwijl driekwart het gevolg is van de gestegen arbeidsdeelname.

Nog altijd groot onbenut arbeidspotentieel

Toch is het onbenut arbeidspotentieel onder volledig gepensioneerden groter dan het aantal pensioengerechtigden dat doorwerkt; ABN AMRO schat dit potentieel op basis van wetenschappelijk onderzoek in op 250.000 gepensioneerden. Mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan staat een aanzienlijk deel van volledig gepensioneerden open voor betaald werk. Het vaakst genoemd worden: ‘plezier in het werk’, ‘zelf werktijden bepalen’, maar ook ‘gevraagd worden.’ Opvallend is dat ‘goede betaling’ pas op de laatste plaats komt.

Gemotiveerd door aantrekkelijke werkzaamheden, flexibele werktijden, en de expliciete vraag van collega’s om langer te blijven, zou een deel van de pensioengerechtigden aan kunnen blijven als werknemer. Ook kiezen pensioengerechtigden er steeds vaker voor om als zzp’er te ondernemen en klussen aan te nemen. Het aantal pensioengerechtigde zzp’ers dat bij de Kamer van Koophandel (KvK) staat ingeschreven is de afgelopen tien jaar meer dan verdrievoudigd tot 100.705.

Het toekomstig arbeidspotentieel onder pensioengerechtigden is te vinden onder de grote groep van huidige 55- tot 65-jarigen. Uit een rondvraag van het CBS blijkt dat 73 procent van de werknemers in deze groep misschien wel langer door wil werken dan de AOW-gerechtigde leeftijd, wat neerkomt op ruim 900.000 potentiële doorwerkers in de komende tien jaar. De belangrijkste voorwaarde die zij stellen, is dat het in deeltijd kan.

Het ‘grijze potentieel’ is dus aanzienlijk, alleen al gemeten in aantallen, en neemt de komende tien jaar toe. Tel hierbij op de ervaring en kennis die ouderen hebben opgebouwd en het is duidelijk waarom doorwerken een maatschappelijk belang dient, naast de individuele afwegingen van werknemers en werkgevers of andere opdrachtgevers.

Werkgevers aan zet

Werkgevers spelen een belangrijke rol bij het activeren van het onbenutte arbeidspotentieel onder gepensioneerden. Werkgevers kunnen passend werk creëren voor gepensioneerden door goed te kijken welke werkzaamheden ook in deeltijd kunnen worden uitgevoerd of in ‘klussen’ zijn op te knippen die op zzp-basis kunnen worden uitgevoerd. Werkgevers kunnen tijdig in gesprek gaan met hun oudere werknemers over duurzame inzetbaarheid na de AOW-grens. Doorwerken in deeltijd zou integraal onderdeel kunnen zijn van het HR-beleid, met een geleidelijke uitfasering van werk in plaats van het abrupte alles-of-niets-pensioen dat nu de norm is.

Doorwerken is fiscaal aantrekkelijk, zowel voor werkgevers als voor werknemers, omdat de belastingdruk na de AOW lager is dan voor de AOW; het verschil kan oplopen tot 29 procent van de bruto loonsom in de eerste schijf (die gaat tot een inkomen van 38.098 euro), ofwel zo’n 11.000 euro. Juridisch is het pad voor doorweken geëffend via de Wet werken na de AOW-gerechtigde leeftijd waarin de sociale zekerheid en arbeidsrechtelijke bescherming voor werkende AOW’ers sterk is beperkt ten opzichte van andere werknemers. Zo zijn AOW’ers niet verzekerd tegen werkloosheid (WW) of arbeidsongeschiktheid (WIA) en is de loondoorbetaling bij ziekte voor AOW’ers teruggebracht tot zes weken, in plaats van twee jaar.

Nieuwe vormen van flexibiliteit zijn nodig die tegemoetkomen aan de wensen van pensioengerechtigden en werkgevers. Zo zijn er gespecialiseerde uitzendbureaus, zoals uitzendbureau 65plus, die gepensioneerden bemiddelen. Gepensioneerden kunnen worden ingezet als flexibele schil of om bepaalde klussen of taken uit te voeren. Zoals bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam waar gepensioneerden de examenwacht vormen, surveillanten en administrateurs die grote tentamens afnemen. Of zoals bij autoleasebedrijven waar gepensioneerden als chauffeur zij aan zij werken met studenten.

Meer gepensioneerden op de arbeidsmarkt

Dat pensioengerechtigden blijven werken, zal de komende jaren nog veel normaler worden dan nu, verwacht ABN AMRO. Omdat grote groepen werknemers en zelfstandigen de komende tien jaar de AOW-leeftijdsgrens passeren, neemt het aanbod aan doorwerkers toe. Het arbeidspotentieel van deze toekomstige gepensioneerden is groter dan dat van de huidige gepensioneerden, onder ander vanwege een groter aandeel aan werkzame vrouwen. De vraag naar doorwerkers neemt toe omdat het aantal jonge werknemers dat toetreedt tot de arbeidsmarkt te klein is om het grote aantal uittredende ouderen te vervangen.