Energiemonitor - Energieprijzen zullen nog verder stijgen als Russisch aanbod stokt

Gasprijzen bereiken recordhoogte ... alweer

Na de invasie van delen van Oekraïne door Rusland zijn de markten het risico van aanbodtekorten blijven incalculeren. Het actieve maandcontract van de Title Transfer Facility (TTF) bereikte de grens van 200 EUR/MWh alvorens enigszins te dalen. Hoewel de Russische export tot dusver is blijven doorgaan en zelfs een beetje is toegenomen, neemt het risico dat de gasmarkten worden getroffen door sancties of zelf-sanctionering met de dag toe. Onlangs heeft de Russische minister van Energie aangegeven dat hij een verbod zou kunnen overwegen op de uitvoer van Russisch gas via Nord Stream 1, een pijpleiding die van Rusland rechtstreeks naar Duitsland loopt. Een dergelijke maatregel zal de EU op zeer korte termijn misschien niet schaden, maar zou wel onmiddellijk ernstige risico's inhouden voor het aanleggen van gasvoorraden voor de volgende winter. Wat Russisch LNG betreft, hebben de verschepingen naar Europa het al moeilijk. Nadat het VK een verbod op Russische zeeschepen heeft ingesteld, is de aanvoer van Russisch LNG moeilijker geworden. Naast het maandcontract zit daarom ook het jaarcontract in de lift en wordt het verhandeld boven EUR 80/MWh, zoals blijkt uit onderstaande figuur.

Verschillende landen verwezen naar hun eigen individuele afhankelijkheid van de invoer van Russisch gas. Dit is echter volstrekt irrelevant. Door de onderlinge koppeling van de Europese markten en het feit dat de TTF als de belangrijkste Europese benchmark wordt beschouwd, is het enige dat er echt toe doet de totale Europese invoer van Russisch aardgas. Europa importeert ruwweg 40% van zijn aardgas uit Rusland. Het grootste deel wordt getransporteerd via pijpleidingen (ongeveer 80%) en is daarom moeilijker te vervangen door Liquified Natural Gas (LNG).

Gebrek aan alternatieven

Eerder deze week maakte de Europese Commissie (EC) plannen bekend om de afhankelijkheid van de EU van Russische fossiele brandstoffen - voornamelijk aardgas - zo snel mogelijk te verminderen. De EC gaf verschillende opties aan om de vraag naar Russisch gas in één jaar met 2/3e te verminderen, de stijgende energieprijzen te bestrijden en de gasvoorraden aan te vullen. Deze EC-plannen kunnen in twee categorieën worden onderverdeeld, maar tot dusver zijn nog weinig details bekendgemaakt. Ten eerste is de EC van plan de Europese gasvoorziening te diversificeren. Dit kan door meer LNG te importeren van andere leveranciers dan Rusland, lokale (kleine) productieprojecten te versnellen, en de productie van biomethaan en (groene) waterstof te verhogen. De tweede categorie is het verminderen van de vraag naar aardgas door een hogere efficiëntie, meer gebruik van hernieuwbare energie, elektrificatie en het aanpakken van de knelpunten in de infrastructuur.

Voor verschillende van deze oplossingen lijkt het tijdschema van "binnen een jaar" uiterst ambitieus en misschien zelfs onrealistisch. Tegelijkertijd heeft het Internationaal Energieagentschap (IEA) eerder deze week een 10-stappenplan gepubliceerd om de afhankelijkheid van de EU van Russisch gas te verminderen. Het IEA verwacht dat een vermindering met 1/3e realistischer zou zijn. Het IEA houdt echter grotendeels geen rekening met het alternatief van een groter gebruik van kolengestookte elektriciteitscentrales - iets waarvan Frans Timmermans, vicevoorzitter van de EC, heeft aangegeven dat het één van de plausibele oplossingen op korte termijn is. Dit zou het mogelijk maken om in een later stadium over te schakelen van steenkool op hernieuwbare energiebronnen, in plaats van gas te gebruiken als overgangsbrandstof. Uiteindelijk zal Europa dus de afhankelijkheid van Russische gas met ongeveer 50% kunnen verminderen is onze inschatting.

Beide plannen leunen sterk op de toename van de invoer van LNG. Er zal echter niet genoeg LNG beschikbaar zijn om het gat te dichten dat zou ontstaan door een lagere gaslevering uit Rusland - zelfs als al het beschikbare LNG naar Europa zou worden verscheept, een scenario dat niet erg waarschijnlijk is. De gas importerende landen in Azië zullen immers ook op het beschikbare LNG-aanbod op de spotmarkten bieden om hun voorraden aan te vullen. Voor de escalatie waren de markten al nerveus over het bijvullen van de voorraden voor de volgende winter, met een verwachte vulgraad van 75-80%. Nu stellen de EU-beleidsmakers een verplichte vulgraad van 90% voor, terwijl het Russische aanbod meer onder druk is komen te staan. Dit zal de prijzen nog verder op kunnen drijven.

Olieprijzen stijgen door zelf-sanctionering

De olieprijzen zijn de afgelopen weken en dagen gestegen. Aanvankelijk kwam dit doordat bedrijven zichzelf begonnen te sanctioneren in afwachting van mogelijke toekomstige officiële sancties. Kopers van Russische olie kochten liever minder of zelfs geen Russische olie meer om het risico van het schenden van zulke sancties te beperken. De maatschappelijke druk om geen Russische olie op de spotmarkten te kopen, leidde ook tot de vrees dat er minder aanbod beschikbaar zou zijn. Daar kwam nog bij dat de VS en het VK wel een volledig verbod op de invoer van Russische ruwe olie invoerden. Aanvankelijk dreef dit de olieprijzen nog verder op. Als gevolg daarvan bereikte Brent-olie een hoogtepunt van bijna 140 USD/bbl. De Europese leiders namen echter een veel mildere houding aan omdat de EU tienmaal meer afhankelijk is van Russische olie als de VS en een alternatief niet snel gevonden is.

In de afgelopen dagen zijn de olieprijzen wat gedaald omdat de EU niet bereid leek een volledig verbod op de Russische olie-export te implementeren... nog niet. De neerwaartse correctie zette woensdag door na signalen dat Oekraïne bereid zou kunnen zijn om onder bepaalde voorwaarden te praten over de Russische eis van neutraliteit. Opmerkingen van de Verenigde Arabische Emiraten hielpen ook, door te suggereren dat als de prijzen veel langer zo hoog blijven, er meer productie van OPEC nodig kan zijn. De volgende OPEC+ vergadering is echter pas op 31 maart. En op dit moment is er al ruimte voor een hogere productie binnen de huidige productiequota. Wij achten daarom een aanpassing van het OPEC+-beleid onwaarschijnlijk.

Rusland is een exporteur van zware ruwe olie of een mengsel met lichte olie, ook wel Oeral-crude genoemd. Dit is een type olie met een relatief hoog zwavelgehalte. Om dit type ruwe olie te raffineren, hebben raffinaderijen hun kraakovens zo ingesteld dat deze doorgaans uitsluitend dit type ruwe olie verwerken. Het wijzigen van deze instellingen is een tijdrovend en kostbaar proces, zodat raffinaderijen er de voorkeur aan geven steeds een soortgelijk type ruwe olie in te voeren. Als de Russische export tot stilstand komt, is het niet zo gemakkelijk om andere leveranciers te vinden. Andere producenten van soortgelijke soorten ruwe olie zijn Venezuela, Iran, Colombia, Canada en Saoedi-Arabië.

Aangezien de investeringen in Venezuela de afgelopen jaren vrijwel nihil zijn geweest, is het niet erg waarschijnlijk dat de productie en de uitvoer vanuit Venezuela zullen worden opgevoerd. Iran kan zijn uitvoer niet opvoeren wegens de bestaande sancties. En zelfs als er in de komende weken een nieuwe nucleaire overeenkomst wordt gesloten, is het nog steeds zeer onwaarschijnlijk dat Iran zijn export zal opvoeren, aangezien het een nauwe bondgenoot van Rusland is. Tot slot zal ook Saudi-Arabië aarzelen om zijn productie en uitvoer op te voeren omdat het zijn met OPEC+ overeengekomen quota zou overschrijden. De coalitie van olieproducerende landen wordt geleid door zowel Saudi-Arabië als Rusland.

Olie- en gasprijsscenario's

Na het nieuws eerder deze week over een officieel embargo van de VS en het VK op de invoer van Russische olie, en 'zelf-sanctionerende' maatregelen van grote olie- en gasbedrijven (en vele andere), hebben wij onze scenario's herzien die beschrijven hoe het conflict tussen Rusland en Oekraïne de Europese en de Amerikaanse economie in de komende kwartalen zal beïnvloeden. Wij verwachten nu dat de sancties tot een blijvende herschikking van de wereldhandel zullen leiden. Hierbij zal de afhankelijkheid van Russische energie en andere grondstoffen geleidelijk - mogelijk abrupter - afnemen en door alternatieve bronnen zal worden vervangen. Zelfs in het meest optimistische de-escalatiescenario verwachting wij geen terugkeer naar de situatie van twee weken geleden. Dit aangezien de terugtrekking van westerse olie- en gasbedrijven uit Rusland en het domino-effect dat dit vacuüm in technische expertise zal hebben op toekomstige leveringen. Het is ook hoogst onwaarschijnlijk dat aan de voorwaarden voor het opheffen van de sancties (die niet zijn gespecificeerd) zou worden voldaan, zelfs in een de-escalatiescenario. De vraag wordt dan hoe lang deze structurele herschikking van de handel zal duren en hoe ontwrichtend dit voor de economieën zal zijn. Onze recente updates over de gevolgen voor de macro-economie vindt u hier.

Voor de energiemarkten zien de scenario's er als volgt uit. In ons nieuwe basisscenario wordt erkend dat er reeds fysieke verstoringen van de bevoorrading zijn en dat deze verstoringen volgens ons de komende maanden nog zullen verergeren naarmate embargo's en zelfbestraffing in werking treden. Wij gaan ervan uit dat sommige verstoringen van de bevoorrading ten minste een jaar kunnen aanhouden. Wij verwachten enige zelf-sanctionering op de oliemarkten en gedeeltelijk ook voor LNG (alleen spotmarkthandel). Het olieverbod van de VS en het VK wordt in ons nieuwe basisscenario niet uitgebreid tot Europa, en de Russische gasexport via de pijpleidingen zal volgens contract worden voortgezet. Rusland zal echter niet het nodige extra aanbod van gas op de spotmarkten aanvullen, zoals de situatie van de afgelopen maanden. Als gevolg van de hogere prijzen zal zelfregulering van de vraag optreden. Hierbij merken we op dat wij in dit scenario niet uitgaan van een volledige stopzetting van de Russische olie- en gasleveringen aan Europa.

In het negatieve scenario verwachten wij een volledige onderbreking van de Russische bevoorrading. Dit betekent een volledig verbod op de export van zowel Russische olie als gas. Bovendien verwachten wij dat deze situatie in dit scenario langer zal aanhouden (tot twee jaar). Het effect van een afsluiting van de gasvoorziening is bijzonder negatief, gezien de afhankelijkheid van fysieke infrastructuur (pijpleidingen) en het gebrek aan LNG-terminalcapaciteit om de Russische aanvoer op korte termijn te vervangen. Europa zal op de LNG-spotmarkt volledig concurreren met Azië. Nog hogere energieprijzen zullen resulteren in een lagere vraag. Wanneer dit niet volstaat, kunnen regeringen productieprocessen in de industrie bevriezen om fysieke tekorten aan energie-gerelateerde grondstoffen te voorkomen.

In het positieve scenario verwachten wij een snellere aanpassing van de handel (verstoringen die zes maanden duren). Wij achten dit scenario, dat uitgaat van een snellere herschikking van de wereldhandelsstromen en een verkorting van de verstoring van de energie- en andere bevoorradingen tot ongeveer 6 maanden, maar weinig waarschijnlijk. De VS en misschien sommige OPEC-landen zoals Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten zouden hun olieproductie kunnen verhogen om het gat te dichten dat Rusland achterlaat, en/of Russische olie wordt gekocht door bijvoorbeeld China, waardoor niet-Russische leveringen naar Europa vrijkomen. Een andere mogelijkheid is een de-escalatie van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Toch verwachten wij dat, zelfs als de sancties op een bepaald moment worden opgeheven, een groot deel van de zelf-sanctionering van kracht zal blijven. Dit zal blijven leiden tot enkele verschuivingen in de wereldhandel en tot een voortdurende afkeer van EU-energie-import uit Rusland. Zelfs in dit scenario zouden de energieprijzen dus langer hoger kunnen blijven dan vóór de pandemie.