De vloer is lava!
Ken je dat spelletje waarbij je elke oplossing voor personeelstekorten mag aandragen, behalve de meest voor de hand liggende?
Wat lijkt het veel op dat spel waarbij iemand ineens zegt 'de vloer is lava' en tot vijf telt. In die vijf tellen moeten de andere spelers hun voeten van de vloer af krijgen. Want ja, dat is nu lava. Ga dus snel ergens op zitten, of ergens aan hangen! Niemand wil in de lava staan.
Het spel geeft als inzicht dat je ook in een ruimte kunt verblijven door aan een kast te hangen. Een inzicht dat je zonder het spel niet zou hebben. Daar staat tegenover dat dit een inzicht is waar je in de praktijk echt helemaal niks mee doet. Ik weet niet hoe het met u zit, maar ik hang niet aan een kast zodra het spel niet gespeeld wordt.
In Nederland is het gelukkig ook zo met personeelstekorten. Het spelletje is dat je alle oplossingen noemt, behalve het aantrekkelijker maken van je vacatures. Maar in de praktijk worden die vacatures toch gewoon aantrekkelijker gemaakt.
De Algemene Werkgeversvereniging Nederland (AWVN) stelde een maand geleden dat zij overvallen werden door de personeelstekorten. De genoemde oplossingen: investeren in mensen fysiek fit houden tot aan hun pensioenleeftijd. Investeren in het algemene opleidingsniveau van werknemers. Een leven lang leren. Meer uren werken. Vaker thuiswerken, ouderschapsverlof en flexibele werktijden inzetten om deeltijdwerkers van bijvoorbeeld 24 uur naar 32 uur per week te krijgen. Iets doen aan de één miljoen mensen die meer zouden kunnen werken.
Onder sommige van deze interessante oplossingen zitten verdelingsvraagstukken. Willen we minder vrije tijd of later met pensioen, terwijl we dat ook níet zouden kunnen doen? Andere oplossingen zijn pragmatischer en het resultaat van participatie in de polder. Dat werkgevers uit zichzelf zeggen dat ze iets met ouderschapsverlof en flexibele werktijden moeten doen kan niet los gezien worden van onze overlegcultuur waarin ook werkgevers water bij de wijn doen.
Alle oplossingen hebben gemeen dat ze op zich werken – het gaat personeelstekorten tegen – maar dat ze niet gaan over de grootste open deur: het aantrekkelijker maken van vacatures. Wie lonen verhoogt, secundaire voorwaarden verbetert, zinvol werk aanbiedt en baanzekerheid, krijgt meer sollicitanten dan wie dat niet doet.
Dat is ook precies wat er in de praktijk gebeurde. Nadat AWVN alle oplossingen noemde behalve betere arbeidsvoorwaarden, verbeterden haar leden in de maand daarna de arbeidsvoorwaarden. De cao-loongroei stijgt en het incidenteel loon – alles buiten de cao om zoals bijvoorbeeld startsalarissen en promoties – zit in de plus. In een over de stijgende loongroei, twee weken na bovenstaande uitspraken, noemt de AWVN zelf de personeelstekorten als verklaring voor de stijgende lonen. Na het aan de kast hangen gaan we gewoon weer op de vloer staan.
Mijn metafoor betekent alleen niet dat ik de uitspraken van werkgevers over de arbeidsmarkt afdoe als een spelletje. Die uitspraken hebben een signaalfunctie. Als werkgevers zeggen overvallen te zijn door personeelstekorten dan moeten we daar iets mee. Wie personeelstekorten voorziet kan daarop reageren door te investeren in mensen of machines, wat de economische groei aanjaagt. Wie overvallen wordt, kan er ook op reageren door de productiviteit te verlagen, wat de groei vertraagt.
Ook kan het, na het kiezen van de meest voor de hand liggende oplossing, goed zijn om eens door al die werkgeversopties heen te lopen. Onder welke voorwaarden willen mensen zelf graag van 24 uur naar 32 uur? Hoe kunnen we flexibele werktijden inzetten op een manier die voor zowel werknemers als werkgevers gunstig is? En wie is er eigenlijk tégen een leven lang leren?
Een werkgeversvisie is een interessant startpunt voor een discussie, zolang ook maar de portemonnee wordt getrokken.
En zolang de grens tussen discussie en het bepalen van beleid maar wordt bewaakt. In de Amerikaanse staat Wisconsin maakt de senaat het mogelijk dat 14-jarigen tot 11 uur 's avonds mogen doorwerken: een oplossing voor de nijpende personeelstekorten. Want hoe zwakker de wetgever en hoe zwakker de positie van werknemers, hoe asocialer de gekozen oplossingen.