Column - Mijnbouw verdeelt Europa

Europese mijnbouw

Het begon allemaal in 1952 met de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) met zes EU-landen. De EGKS was achteraf gezien het startschot voor de Europese integratie in de jaren daarna. Het doel van deze eerste Europese Gemeenschap was om de samenwerking tussen landen in Europa op het gebied van kolen en staal te bundelen, om zo een nieuwe oorlog te vermijden. Want – was de gedachte – als je de economische belangen met kolen en staalproductie maar genoeg verstrengeld, dan is op den duur vanuit materieel oogpunt een gewapend conflict ondenkbaar. Het bracht in de afgelopen 72 jaar ongestoorde vrede en vooruitgang in de EU.

Bij ons lag de nadruk in de mijnbouw vooral steenkool. Kolen waren nodig voor de staalproductie en voor de energievoorziening. Met de opkomst van olie en aardgas (voor elektriciteitsopwekking) na 1960 daalde de vraag naar kolen. Uiteindelijk sloot de laatste Nederlandse kolenmijn in 1974.

Mondiale concurrentie

China heeft de troefkaarten in handen. Het land heeft een groot aandeel in de mijnbouw en nog meer in de raffinage van veel transitiemetalen en -mineralen. Dit geeft China een strategisch gunstige positie. Want zij heeft daardoor een unieke positie gecreëerd en deze markten volledig naar haar hand gezet. Europa staat zo buitenspel en ziet de druk op haar toeleverketens toenemen.

Er gaan daarom veel stemmen op voor meer mijnbouw in Europa. Want het hebben van een ijzeren voorraad aan transitiemetalen en -mineralen is van groot strategisch belang. Volgens de Wereldbank krijgt de wereld al heel snel te maken met een flink aanbodtekort. Dit komt vooral doordat de energietransitie een enorme bulk aan kritieke grondstoffen vereist tegen 2050. Eén van de grootste uitdagingen voor Europa is het aantrekken van voldoende investeringen, om te voldoen aan die verwachte vraag. Maar de internationale mijnbouw wordt ook alsmaar concurrerender. Daarom heeft de EU in 2023 een aanvalsplan gemaakt: de Critical Raw Materials Act (CRMA).

Het plan moet de risico’s in de toeleverketen beperken, de capaciteit in de EU vergroten en de milieuvoetafdruk verkleinen. Om dit te bereiken streeft de EU om tegen 2030 zo’n 10% van Europa’s mijnbehoeften en 40% van de behoefte aan bewerkte metalen op het eigen continent te hebben. Ook moet minimaal 15% van de metaal- en mineraalbehoefte afkomstig zijn van recycling. Dan helpt de vorige maand aangekondigde grote afzetting van aardmetalen bij Fensfelt in Noorwegen.

Schisma

Het gaat echter allemaal niet zonder slag of stoot. Want ondanks dat de (strategische) noodzaak van het hebben van meer mijnen met allerlei nuttige transitiemetalen en -mineralen, neemt de weerstand op nieuwe mijnbouwinitiatieven op het Europese continent ook toe. De hardliners staan tegenover elkaar. Vorige maand keurde het Zweedse Hooggerechtshof een exploitatieconcessie voor ijzererts goed, terwijl hier al jaren van protesten van de lokale bevolking en milieuorganisaties aan vooraf gingen. En zo werden eind vorig jaar ook proefboringen in Finland tegengehouden door milieuactivisten. Ook niet zonder redenen. Meer recent (29 juli) zijn de protesten van duizenden mensen in steden in heel Servië tegen de goedkeuring van een controversiële lithiummijn die na massale protesten twee jaar lang gesloten was. En zo zal de grote vondst in Noorwegen ook onder een vergrootglas komen te liggen. Het blijkt daarmee dat ondanks het groene karakter van de transitiemetalen en -mineralen, de ontginning ervan zeker niet onomstreden is.

Casper Burgering werkt sinds 2006 bij het Economisch Bureau van ABN AMRO als senior econoom en maakt deel uit van de afdeling Sustainability Research.