SustainaWeekly - Gaan de hervormingen van de EU-elektriciteitsmarkt werken?

Economie thema: De meest recente voorstellen van de Europese Commissie voor de hervorming van de elektriciteitssector pakken een belangrijke tekortkoming in de opzet van de bestaande groothandelsmarkten voor energie aan door de beschikbaarheid en het gebruik van prijsstellingsoplossingen voor de lange termijn aan te moedigen. Tariefcontracten op lange termijn beschermen de consument, ondersteunen investeringen en drukken de financieringskosten. Deze voordelen zullen zich echter pas na verloop van tijd voordoen en zullen de consument dus niet onmiddellijk verlichting brengen.Sector thema: Het doel van de EU is om tegen 2030 ten minste 40% van de EU-behoefte aan schone technologieën in de EU zelf te produceren. Het 'Green Deal Industrial Plan' is bedoeld om het concurrentievermogen van de cleantechsector in de EU op peil te houden, energieonafhankelijkheid in het algemeen te bevorderen en een snellere overgang naar klimaatneutraliteit te stimuleren. De additionele investeringen uit het ‘Green Deal Industrial Plan’ zijn goed voor de cleantechsector. Het plan helpt om de huidige obstakels voor de sector weg te nemen.ESG in cijfers: In een vast onderdeel van onze Weekly presenteren we enkele grafieken met de belangrijkste indicatoren voor ESG-financiering en de energietransitie.

Nieuwe EC-voorstellen voor hervorming van de elektriciteitsmarkt

• De meest recente voorstellen van de Europese Commissie (EC) voor de hervorming van de elektriciteitssector zijn bedoeld om een veilige, schone en stabiele elektriciteitsopwekking tegen een betaalbare prijs tot stand te brengen

• De voorstellen adresseren een belangrijke tekortkoming in de opzet van de bestaande markten voor energie aan door de beschikbaarheid en het gebruik van prijsstellingsoplossingen voor de langere termijn aan te moedigen

• Tariefcontracten op lange termijn beschermt de consument en biedt elektriciteitsproducenten transparantie en stabiliteit, wat vervolgens investeringen steunt en financieringskosten drukt

• Deze voordelen zullen zich echter in de loop der tijd voordoen en als zodanig de consument geen onmiddellijke verlichting bieden

De Europese Commissie (EC) heeft een groot aantal hervormingen van de elektriciteitsmarkt voorgesteld. Deze hervormingen zijn een directe reactie op de energiecrisis die zich de afgelopen twee jaar in de EU heeft ontwikkeld.

De aanleiding voor de crisis was de verstoring van de gasvoorziening door de oorlog in Oekraïne en de internationale sancties tegen Rusland in februari 2022. Die verstoringen werden versterkt door tekorten in de opwekking van waterkracht en kernenergie in Europa en door ontwerpfouten in het systeem van de elektriciteitsmarkt. Het resultaat waren hoge en volatiele energieprijzen voor huishoudens en bedrijven. Tegen deze achtergrond heeft de EC een reeks hervormingen voorgesteld. De overkoepelende hiervan is het bereiken van (i) energiezekerheid door de ontwikkeling van een hoge mate van binnenlandse energieproductie - hoofdzakelijk uit hernieuwbare energiebronnen - en (ii) stabiele en betaalbare prijzen voor consumenten en bedrijven.

In het vervolg van deze analyse schetsen wij de kenmerken van de groothandelsmarkt voor elektriciteit, gevolgd door een korte bespreking van de belangrijkste door de EC voorgestelde hervormingen.

De Europese elektriciteitsmarkt

De groothandelsmarkt voor elektriciteit is de schakel tussen energieproducenten en consumenten. Het systeem werkte goed voor consumenten en producenten tot de recente sterke stijging van de energieprijzen. Het systeem heeft unieke kenmerken die leiden tot bijzonder ongunstige resultaten voor consumenten wanneer de inputkosten van een belangrijke energiebron aanzienlijk stijgen. Zo heeft de markt een gevestigde rangorde die producenten van elektriciteit met lage kosten bevoordeelt ten opzichte van producenten met hoge kosten. Bij de levering wordt voorrang gegeven aan stroom van goedkope producenten, meestal uit hernieuwbare bronnen, boven dure producenten. Alle producenten krijgen echter dezelfde prijs, namelijk de marginale kosten van de leverancier met de hoogste kosten, ongeacht de productiekosten. In periodes waarin de prijs van een belangrijke brandstofbron, zoals gas, omhoog schiet, profiteren de producenten van duurzame energie dus met onverwacht hoge winsten. De consument is verplicht de marginale kosten van de hoogste energieproducent te betalen.

Op het eerste gezicht zou een dergelijke markt de producenten van hernieuwbare energie met lage kosten moeten bevoordelen. Dit is echter niet het geval omdat de overheid in perioden van extreme prijsvolatiliteit ingrijpt met regelgeving (windfall taxes) die op haar beurt onzekerheid creëert met domino-effecten op investeringen, vooral in de sector hernieuwbare energie. De voorstellen van de EC brengen de bestaande regelingen niet in gevaar. Zij stimuleren daarentegen verdere investeringen in duurzame energie en het gebruik van langetermijncontracten.

Investeren in hernieuwbaar

De EU moet de invoering van schone energie met een factor drie versnellen om de doelstellingen van de Green Deal en REPowerEU te bereiken. Daartoe heeft de EC een aantal beleidslijnen en instrumenten voorgesteld om investeringen in deze sector te stimuleren. Deze initiatieven kunnen in drie grote groepen worden onderverdeeld:

• Investeringszekerheid: Prijsvolatiliteit op korte termijn is een intrinsiek kenmerk van de groothandelsmarkt. Die volatiliteit creëert onzekerheid en dat verhoogt op zijn beurt de kapitaalkosten voor energieproducenten. Vanuit de door Bloomberg samengestelde gewogen kapitaalkosten van windenergiekampioen Orsted, leiden we af dat de gewogen gemiddelde kosten van het vermogen (WACC) gestegen is van gemiddeld 6% in 2021 tot 8,3% eind 2022. En dat terwijl Orsted eigenlijk een zeer voorspelbare prijsstelling heeft dankzij het gebruik van koopovereenkomsten (PPA's) en hedging. Langetermijncontracten bieden investeerders een stabiele en voorspelbare bron van inkomsten, wat op zijn beurt het financiële risico en de kapitaalkosten helpt verlagen. De lagere kapitaalkosten zullen resulteren in een lagere prijs voor hernieuwbare energie die de vraag kan ondersteunen, maar dit is uiteraard afhankelijk van het kredietrisico van de koper. Om dat aan te pakken stelt de EC ook voor instrumenten te ontwikkelen die de energieproducent beschermen tegen dergelijke wanbetalingen.

• Technische beperkingen: Een belangrijk nadeel van hernieuwbare energie is de intermitterendheid. Systeembeheerders en consumenten moeten met deze intermitterende factor werken. Voor energieproducenten betekent dit dat de opwekking kan worden in- of uitgeschakeld, voor distributeurs betekent dit dat er voldoende opslagcapaciteit moet zijn en voor consumenten betekent dit een prijsmechanisme waarmee flexibel op het elektriciteitsaanbod kan worden gereageerd.

• Integratie van hernieuwbare energiebronnen in het net: Producenten van hernieuwbare energie worden vaak geconfronteerd met vertragingen en knelpunten bij de aansluiting op het net. Dit komt vaak door capaciteitsbeperkingen van het net. Volgens de nieuwe voorstellen van de EC moeten transmissie- en distributiebedrijven betrouwbare en geactualiseerde informatie over de capaciteit van het net publiceren voor investeerders die in hernieuwbare-energieprojecten willen investeren. Producenten van hernieuwbare energie worstelen ook met vertragingen bij de aansluiting. Om deze nadelen aan te pakken stelt de EC voor dat de elektriciteitssysteembeheerders tijdig informatie publiceren over de status van aanvragen voor aansluiting op het net binnen drie maanden na indiening van de aanvraag.

Bescherming van consumenten

De EC heeft een hele reeks voorstellen geschetst die bedoeld zijn om de keuzemogelijkheden van de consument uit te breiden en kwetsbare huishoudens te beschermen. Het belangrijkste daarvan is het recht om een contract te kiezen dat het best past bij de specifieke behoeften van de consument. De keuze zal zowel veilige contracten met vaste prijzen omvatten als contracten met dynamische prijzen waarbij de stroomprijs varieert afhankelijk van het evenwicht tussen vraag en aanbod. Een dynamisch prijscontract zal de consument in staat stellen elektriciteit te gebruiken wanneer deze goedkoper is. Dynamische prijsstelling zal een belangrijke rol spelen bij de beheersing van de vraag wanneer het grootste deel van de elektriciteit wordt geproduceerd uit hernieuwbare bronnen zoals zon en wind.

De EC heeft specifieke hervormingen geschetst om een continue elektriciteitsvoorziening voor de consument te waarborgen. Een consument is kwetsbaar voor onderbrekingen in de voorziening wanneer een leverancier het laat afweten of door energiearmoede wanneer de prijzen stijgen. Het behoud van een continue energievoorziening heeft de hoogste prioriteit. Daartoe zullen de lidstaten een noodleverancier moeten aanwijzen die de continue levering aan de consument tegen een gereguleerde kleinhandelsprijs zal waarborgen. Ten slotte zullen de nieuwe voorstellen ook het delen van energie aanmoedigen door huishoudens in staat te stellen energie die zij opwekken (bijv. via zonnepanelen) te delen met buren.

Versterking van het concurrentievermogen van de industrie

De bedrijven in de EU hebben als gevolg van de energiecrisis te lijden gehad onder een aanzienlijke verzwakking van hun concurrentievermogen en ook hier is de EC voorstander van mechanismen en instrumenten die de prijzen stabiliseren door de energieprijzen los te koppelen van de volatiliteit op korte termijn. De EC is een groot voorstander van stroomafnameovereenkomsten op langere termijn tussen bedrijven en energieleveranciers, waarbij de lidstaten een actieve rol spelen bij de totstandbrenging van marktgebaseerde kredietgaranties voor deze instrumenten. De EC stelt ook het gebruik voor van tweezijdige contracts-for-differences waarbij de lidstaten helpen de prijzen te stabiliseren door een minimum- en een maximumprijs voor de elektriciteitsproducenten vast te stellen. Alle inkomsten die de elektriciteitsproducenten verdienen wanneer de prijzen het maximum overschrijden, worden aan de overheid teruggegeven. Evenzo compenseert de regering de energieproducenten wanneer de prijzen onder de minimumprijs dalen.

Conclusie

De hervormingsagenda van de EC heeft tot doel een veilige, schone en stabiele elektriciteitsopwekking tegen een betaalbare prijs in de EU tot stand te brengen. Indien deze voorstellen worden uitgevoerd, zullen zij bijdragen tot de verwezenlijking van de RePowerEU-doelstelling om het aandeel van hernieuwbare elektriciteit aanzienlijk te verhogen tot 70% in 2030. De voorstellen zijn echter niet bedoeld om de consument onmiddellijk verlichting te bieden. Het Europees Parlement en de Raad zullen de voorstellen moeten bespreken en goedkeuren voordat zij in werking treden