SustainaWeekly - De gevolgen van lage Rijnwaterstanden voor de Nederlandse economie

Economie: De Rijn is de drukste rivier van Europa. Dagelijks vervoeren zo'n 600 schepen 200 miljoen ton lading over de Nederlands-Duitse grens. Klimaatverandering zal waarschijnlijk de waterdynamiek van de rivier veranderen, waardoor overstromingen en extreem lage waterstanden vaker zullen voorkomen. Uit onze analyse blijkt dat het internationale vrachtvervoer ernstig wordt verstoord door lage waterstanden, maar dat de Nederlandse industriële productie en bouw relatief onaangetast blijven.

Sector: Verzekeringen kunnen de economische gevolgen van extreme weersomstandigheden verminderen - hoewel niet wegnemen - omdat ze de onzekerheid helpen verminderen door risico's te bundelen. Door de toename van de frequentie en intensiteit van rampen zal de beschikbaarheid van verzekeringsdekking op veel locaties echter waarschijnlijk afnemen en/of zullen de premies sterk stijgen. Het bewijs voor een dergelijk scenario is al geleverd en de situatie zal waarschijnlijk verergeren.

ESG in figuren: In een vaste rubriek van ons weekblad presenteren we een aantal grafieken over enkele van de belangrijkste indicatoren voor ESG-financiering en de energietransitie.

Rimpelingen: onderzoek naar de invloed van lage Rijnwaterstanden op de Nederlandse economie

medeauteur - Dirk Jansen

• De Rijn is de drukst bevaren rivier van Europa. Dagelijks vervoeren zo'n 600 schepen 200 miljoen ton lading over de Nederlands-Duitse grens. De rivier verbindt de haven van Rotterdam met het Rijn-Ruhrgebied, het industriële hart van Duitsland, en is de belangrijkste transportroute voor de Duitse industrie.

• Klimaatverandering zal waarschijnlijk de rivierwaterdynamiek veranderen, waardoor overstromingen en extreem lage waterstanden vaker zullen voorkomen.

• De Rijnvaart werd in 2018 en 2022 ernstig verstoord door zeer lage waterstanden, waardoor de Duitse industriële productie daalde.

• In deze analyse bespreken we de invloed van lage waterstanden op de binnenvaart en de Nederlandse economie. Onze analyse laat zien dat het internationale goederenvervoer ernstig wordt verstoord door lage waterstanden, maar dat de Nederlandse industriële productie en bouw relatief onaangetast blijven.

Inleiding

De Rijn, de drukst bevaren rivier van Europa, is van groot economisch belang. Als gevolg van droogte, zowel in 2018 als in 2022, zijn er periodes geweest waarin het waterpeil in de Rijn tot kritieke niveaus daalden, waardoor de binnenvaart ernstig werd belemmerd. Volgens het Kiel Institute for the World Economy leidde het lage waterpeil in november 2018 tot een daling van de Duitse industriële productie met 1,5 procent, waardoor het Duitse bbp met 0,4 procent daalde. 1) Deze analyse is een samenvatting van een langer artikel over de gevolgen van lage waterstanden op de vrachtvolumes die over de Rijn in Nederland worden vervoerd en op de Nederlandse industriële en bouwproductie.

Klimaatverandering en de Rijn

De Rijn kent een pluvio-nivaal afvoerregime, wat betekent dat de Rijn een rivier is die wordt gevoed door zowel smeltwater van sneeuw als door regenval. Als het in het voorjaar warmer wordt, begint de sneeuw in de Alpen te smelten en komt er geleidelijk smeltwater in de Rijn terecht. Het smeltwater wordt tijdelijk opgeslagen in de Alpenrandmeren, wat een afvlakkend effect heeft op de afvoer van de Rijn. Stroomafwaarts van Bazel neemt het pluviale regime van de Rijn geleidelijk toe.

Door de klimaatverandering zal het Rijnregime echter veranderen. Naarmate het klimaat warmer wordt, neemt de hoeveelheid neerslag toe. Er zal ook meer neerslag vallen in de winter, maar door de hogere temperaturen zal er minder sneeuw vallen en meer regen. Doordat het sneeuwdek minder dik wordt, zal de sneeuw in het voorjaar sneller smelten. Bovendien leidt een warmer klimaat ertoe dat extreme regenval vaker zal voorkomen. De Rijn zal dus veranderen in een regenrivier en de waterstanden in de rivier zullen daardoor volatieler worden. Dit leidt tot een verhoogd risico op extreem hoge waterstanden en overstromingen, meestal in het voorjaar. In de zomer zal er minder neerslag vallen. Bovendien zal er door de hogere temperaturen meer water verdampen. Deze combinatie leidt tot een verhoogd risico op extreem lage waterstanden. Zowel extreem hoge als extreem lage waterstanden kunnen dus vaker voorkomen. Daarom is het belangrijk om de economische effecten van waterstanden te begrijpen.

Empirische specificatie en resultaten

Onze empirische analyse is opgesplitst in twee fasen. In de eerste fase onderzoeken we de invloed die de lage waterstand, zoals gemeten bij Kaub, heeft op het vrachtvervoer over de Rijn in Nederland. In de tweede fase schatten we het effect van lage waterstanden op de industriële productie en de bouw in Nederland.

De volledige reeks resultaten is beschikbaar in het langere artikel, dat later deze maand wordt gepubliceerd. Kort samengevat laat onze analyse zien dat lage rivierstanden bij Kaub een significante impact hebben op het vrachtvervoer in Nederland. Een extra dag met lage waterstand vermindert het totale gewicht dat over de rivier wordt vervoerd met 0,4%. Dit betekent dat een reeks van dertig opeenvolgende dagen onder de drempel het vrachtvervoer met ongeveer 12% vermindert. Uit onze analyse blijkt ook dat de effecten aanhouden - de coëfficiënt op de eerste vertraging van de waterstand is van vergelijkbare grootte, wat betekent dat dertig opeenvolgende dagen onder de drempel leiden tot een cumulatieve vermindering van 24% van het vrachtvervoer over een periode van twee maanden. Beide coëfficiënten zijn significant op 1%-niveau en de resultaten zijn robuust voor de verschillende vrachtcategorieën (nat, bulk en container).

Om dit in de juiste context te plaatsen: de ernstigste recente droogteperiode vond plaats in de tweede helft van 2018, toen het waterpeil ongeveer 80 dagen onder de drempelwaarde daalde. Recenter, in 2022, daalde het waterpeil 37 dagen op rij.

Vervolgens laat onze analyse zien dat inkomend, uitgaand en doorgaand vrachtvervoer ernstige gevolgen ondervindt van de lage waterstanden. De gevolgen zijn het grootst voor containervracht, maar ook relevant voor droge lading en bulkvracht. Een opmerkelijke uitzondering is binnenlandse vracht, die nauwelijks last heeft van de lage waterstanden in Kaub.

Het belang van de waterstand bij Kaub voor het goederenvervoer over de binnenwateren in Nederland wordt grotendeels bepaald door het internationale goederenvervoer (inkomend, uitgaand en doorvoer) en weerspiegelt het belang van de wereldhandel voor het vervoer over de binnenwateren in Nederland, met Rotterdam als grootste Europese haven en Duitsland als belangrijke exporteur en importeur van industriële producten. Onze resultaten laten ook zien dat de lage waterstanden bij Kaub niet leiden tot een significante verstoring van de vracht die uitsluitend over de binnenwateren binnen Nederland reist.

De volledige reeks resultaten is beschikbaar in de langere versie van deze notitie. Kortom, perioden van lage waterstanden bij Kaub hebben geen significante invloed op de economische productie. Met andere woorden, de industriële productie in Nederland wordt nauwelijks beïnvloed door lage waterstanden. De resultaten van de tweede fase komen ook overeen met onze bevinding dat het volume van het binnenlandse goederenvervoer binnen Nederland ongevoelig is voor ontwikkelingen op de Rijn bij Kaub.

Conclusie

We evalueren het effect van lage waterstanden op de Rijn op het goederenvervoer over de Nederlandse binnenwateren en de Nederlandse industriële productie. We laten zien dat verstoringen van het rivierpeil door droogte een significante invloed hebben op het vrachtvolume dat in Nederland over de rivier wordt vervoerd. Het effect is het grootst voor internationale vracht en niet zozeer voor binnenlandse vracht. Meer specifiek vinden we dat dertig opeenvolgende dagen onder de drempel leidt tot een cumulatieve vermindering van 24% van het vrachtvervoer over een periode van twee maanden.

De droogteperioden die in 2018 en 2022 schade hebben toegebracht aan de Duitse economie en aan het Nederlandse goederenvervoer over de binnenwateren, hebben geen significante directe gevolgen gehad voor de output van de Nederlandse industrie en bouwsector. Een belangrijke verklaring voor dit verschil is dat veel Nederlandse grote industriële bedrijven aan de kust of in zeehavens zijn gevestigd, waardoor ze nauwelijks invloed ondervinden van de lagere waterstanden in de Rijn. Een andere verklaring is dat het grootste deel van de Duitse bedrijvigheid die schade ondervindt van lage waterstanden zich stroomopwaarts van het bekende knelpunt Kaub bevindt. Aangezien Nederland een lager gelegen land is en stroomafwaarts van Kaub ligt, zijn de waterstanden aanzienlijk hoger in het Nederlandse deel van de Rijn. Uit onze analyse blijkt dat de door de binnenvaart binnen Nederland vervoerde vracht geen gevolgen ondervond van de droogteperioden in 2018 en 2022.

Hoewel de Nederlandse economische productie minder wordt beïnvloed door lage waterstanden in de Rijn dan de Duitse economie, is voorzichtigheid geboden. De Rijn is momenteel een sneeuw- en regenrivier. Naarmate het klimaat warmer wordt, zullen de waterstanden meer afhankelijk worden van regen en zal de frequentie van extreme regenval toenemen. De Rijn zal dus veranderen in een regenrivier en de waterstanden in de rivier zullen volatieler worden, wat leidt tot een verhoogd risico op overstromingen in het voorjaar en een verhoogd risico op extreem lage waterstanden in de zomer. Onze studie richtte zich op de volume-effecten van lage rivierstanden op de korte termijn, maar er zijn ook de nadelige prijseffecten van de 'laagwatertoeslag' en de effecten van aanpassing op de langere termijn, die kunnen leiden tot een omschakeling naar duurder wegtransport, extra uitgaven aan infrastructuur, zoals aan opslagfaciliteiten en hogere voorraadniveaus. De prijs- en volume-effecten op de langere termijn moeten verder worden onderzocht.

Tot slot kunnen frequentere droogteperioden en overstromingen, die de industriële productie belemmeren en leiden tot hogere transportkosten voor bedrijven, de bedrijfsinvesteringen in de Duitse industrie, een kapitaalintensieve sector, schaden. Aangezien dit probleem in de toekomst naar verwachting ernstiger zal worden als gevolg van klimaatverandering, en Duitsland de belangrijkste handelspartner van Nederland is, zou ook Nederland zich zorgen moeten maken over de waterstanden in de Rijn.

1) Ademmer, M., Jannsen, N., & Meuchelböck, S. (2023). Extreme weersomstandigheden en economische activiteit: The Case of Low Water Levels on the Rhine River. German Economic Review, 24(2), 121-144.