Marktspeculatie, een grote drijfveer voor grondstoffen

Grondstofprijzen zijn het afgelopen jaar door het dak geschoten. Recordhoogtes werden onder andere bereikt bij de prijzen van aardgas, elektriciteit én EU ETS CO2-rechten. Deels werden deze gedreven door factoren die per grondstof verschillen. Maar één prijsopdrijvende factor werd gedeeld: marktspeculatie.

Na de sterke prijsdalingen in 2020 als gevolg van de lockdowns, hebben we in 2021 een sterke stijging gezien van energieprijzen. Het economisch herstel dat zich inzette na het beëindigen of verminderen van de lockdowns leidde tot een stevig herstel van de vraag naar deze grondstoffen. Maar ook problemen aan de aanbodzijde droegen bij aan het opstuwen van de prijzen. Daarnaast hielpen ook politieke besluitvormingen bij het tot stand komen van het positieve marktsentiment.

Zo steeg de TTF-gasprijs (actief maandcontract) vanaf begin maart van EUR 15,58/MWh naar een recordhoogte van ruim EUR 180/MWh in de week voor Kerst. De hogere vraag naar gas als gevolg van lagere opbrengst van windenergie leidde in eerste instantie tot een langzame opbouw van gasvoorraden. Een beweging die werd versterkt doordat de Russische export van gas richting Europa afnam. Dit leidde tot onrust op de markt, aangezien vanaf het derde kwartaal steeds meer gevreesd werd voor mogelijke tekorten tijdens de huidige winter. Tekorten die voorheen grotendeels konden worden opgevangen door hogere gasproductie in Groningen is een optie die door de politieke besluitvorming geen reëel alternatief meer is.

De prijs van EU Emission Trading Scheme (ETS) rechten liet een stijging zien van 189%. Waar een emissierecht medio januari 2021 nog EUR 31,56/ton moest kosten, steeg de prijs naar een recordhoogte van EUR 91,19/ton begin december. En de afgelopen weken nam de vraag opnieuw toe, waardoor de prijs van EU ETS rechten steeg tot bijna EUR 100/ton. De belangrijkste reden was een aangekondigde (waarschijnlijke) aanpassing van het EU ETS, waardoor het aantal beschikbare rechten sneller wordt afgebouwd. Hiermee zal het beleid van de Europese Commissie voldoen aan het Parijs Klimaatakkoord en bijdragen aan het maximeren van de mondiale temperatuurstijging van 1,5 graden. Door de hoge gasprijzen nam ook de vraag naar rechten toe vanuit kolencentrales die meer aan de bak moesten.

In lijn met de gasprijzen en de prijs voor EU ETS stegen ook de prijzen voor elektriciteit. De lagere opbrengst van windenergie leidde tot meer vraag naar elektriciteit opgewekt door gas- en kolencentrales. Het uitvallen van enkele Franse kerncentrales door onverwacht onderhoud droeg ook een steentje bij. Al met al zorgden deze recordprijzen er mede voor dat grondstoffen de best presterende vermogenscategorie was in 2021.

En die vermogenscategorieën doen ertoe, aangezien beleggers en speculanten een steeds grotere rol in de totstandkoming van grondstofprijzen spelen. De verhandelde volumes nemen al jaren toe, net als de openstaande posities. Een handelaar, belegger en speculant kan een positie innemen en daarmee profiteren van prijsstijgingen of -dalingen. Als er een tegengestelde positie wordt afgesloten, is de blootstelling aan prijsbewegingen geneutraliseerd. In eerste instantie waren financiële producten zoals futures en opties (contracten waarbij de prijs wordt vastgesteld voor levering of aankoop op termijn) vooral bedoeld om prijsrisico’s in te dekken (hedgen). Deze derivaten werden onderling verhandeld tussen producenten en gebruikers waardoor beide wisten waar ze aan toe waren qua prijs.

Pas in een veel later stadium werden deze derivaten ook gebruikt voor speculatieve doeleinden met het idee om er winst op te maken. Zeker in de afgelopen jaren zijn beleggingen in grondstoffen - naast de traditionele beleggingen - een populaire diversificatie geworden. Dit is mede het gevolg van de lage de rentes, waardoor beleggers op zoek zijn naar andere vormen van beleggingen om hun rendement te verhogen. Tegenwoordig worden deze posities in de energiemarkt ook gezien als een hedge tegen inflatie of tegen geopolitieke risico’s. Als de inflatie stijgt, dan wordt dit koopkrachtverlies gedeeltelijk gecompenseerd door de waarde van je positie. Door vóór de fysieke levering van goederen de positie weer te sluiten, voorkomt een belegger dat er ook daadwerkelijk bijvoorbeeld olie en gas geleverd wordt. Het gevolg is dat de belegger alleen een contante afwikkeling overhoudt.

Vanaf 2005 nam het aantal beleggingsproducten sterk toe. En zeker in de afgelopen jaren is de markt veel toegankelijker geworden, waardoor ook het aantal (niet professionele) participanten toenam. Maar ook de professionele beleggers vergroten hun posities. En door het gebruik van algoritmes kunnen zij in een fractie van een seconde posities innemen of sluiten puur op basis van krantenkoppen of economische indicatoren. Als er meer partijen bereid zijn om posities in te nemen, dan wordt de markt meer liquide en wordt hedgen daardoor gemakkelijker voor alle partijen. Tegelijkertijd, zorgt het er niet per se voor dat de vraag/aanbodverhouding de richting van de prijs meer bepaalt. Signalen dat de vraag of het aanbod zou kúnnen veranderen, bijvoorbeeld door geopolitieke spanningen of weersomstandigheden, zijn al voldoende om de prijs sterk te laten bewegen. Het is een complexe markt die op de voet gevolgd moet worden om als belegger/speculant enigszins beslagen ten ijs te komen.

De afgelopen weken horen we steeds meer geluiden dat als de rente gaat stijgen, grondstoffen dan weer minder interessant zouden zijn als belegging. Ook zal de inflatie op een gegeven moment weer afnemen. Tot slot zullen grondstofafhankelijke factoren, zoals de krappe voorraden bij gas, uiteindelijk weer normaliseren. Ondanks dit alles, verwacht ik dat de beweeglijkheid van grondstoffen hoog zal blijven. Veel van de nieuwe beleggers kijken naar het grotere plaatje dan alleen de grondstofeigen prijsbepalende factoren. Algoritmes zullen de prijsrichting gevoelig houden voor krantenkoppen, terwijl de schaarste van sommige grondstoffen zal toenemen en de vraag naar andere grondstoffen verder stijgt.

De energietransitie zal een belangrijke drijfveer blijven voor de vraag naar, en dus de prijs van grondstoffen. Hierbij constateer ik dat investeringen veelal achterblijven ten opzichte van de scherpe ambities. Voor duurzame energie en de benodigde infrastructuur zijn de investeringen vaak te laag om sneller op te schalen. En voor fossiele brandstoffen zijn de investeringen momenteel te laag om aan de vraag te blijven voldoen. Of dit leidt tot (nog) hogere grondstofprijzen zal de tijd ons moeten leren. Zeker is dat de energietransitie en het klimaatbeleid zullen blijven zorgen voor sprekende krantenkoppen. Daarmee blijft het voer voor een hoge beweeglijkheid van de prijzen.

Deze column werd eerder gepubliceerd op Energiepodium.nl.

Disclaimer: Deze column is niet bedoeld als beleggingsadvies. Het is evenmin een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument.